Deze pijn, deze ontnuchtering ook, is het geheim van elke intellectueel.
– Stefan Hertmans

In 1994 zag Bezielde kunst het licht, een cahier bij het gelijknamig festival in Nijmegen met geleerde beschouwingen (van Bataille, Klossowski, Lyotard) en aansporingen omtrent het ‘pijnlijk bewustzijn’ van de moderne mens die zich staande moet houden in een wereld zonder ideologieën.

Het boekje opent met ‘De Centaur’, een tekst van Laure (Colette Peignot) over de ‘dodelijk geblesseerde’ mens, die niet weet ‘wat hij wil, hij wil wat hij niet wil; hij wil niet wat hij wil; hij zou willen willen.’ Peignot maant deze mens aan desondanks niet bij de pakken neer te zitten:

En verder heb ik vastgesteld dat sterk zijn alleen zijn is, en kunnen durven.
Stevig in zijn schoenen staan.

Stefan Hertmans buigt zich over de poëzie. Hij herinnert ons aan de humanistische verloren droom: ‘dat de dichters poëzie schrijven om de wereld iets over zichzelf te laten zeggen’. Ook bij hem is er de geblesseerde mens, het ‘gekwetst bewustzijn’. Wat de dichter impliceert en verzwijgt is even intens aanwezig als wat er expliciet staat. ‘Want de werkelijke betekenis van wat we door de poëzie willen zeggen zit in het impliciete.’ Hij haalt Hölderlin aan:

Nicht Glück, nicht Ideal, sondern gelungenes Werk.

Laten we het ons niet makkelijk maken. Omhoog met die lat. Het wordt tijd, schrijft Hertmans,  dat de dichter ‘bekent dat hij … intellectueel is en moet zijn, en niet zomaar een kunstenmaker om de media te behagen.’

Want pijn is het kritisch geheim van de poëzie: het is een vitale vorm van melancholie.

Dat poëzie (lees gerust ‘kunst’) hierdoor ‘moeilijk’ wordt gevonden zullen we op de koop toe moeten nemen. Want juist die ‘moeilijke’ poëzie is als enige in staat ‘ons leven daadwerkelijk te veranderen door een inzichtsschok’. Niet door de ervaring genietbaar te beschrijven maar door die doen te beleven, door de meedogenloze duw in de rug. Doe!

Kunnen durven.

◊◊◊

Cahier Bezielde kunst. Red. A. Coumans, D. de Ruijter en D. Van Speybroeck. Studium Generale, Katholieke Universiteit Nijmegen. 1994. Vormgeving D. Mink en G. Petit.
Laure (Colette Peignot). ‘De Centaur’ [z.j.]. Uit: Ecrits de Laure, 1978. Cahier Bezielde kunst, p. 5. Vert. B. Straatman.
Stefan Hertmans, ‘Vitale melancholie’. Uit: Sneeuwdoosjes. Essays over literatuur. 1989. Cahier Bezielde kunst p. 71-75.

Prent 1: Silverknowes (Edinburgh). 1982. Foto © Gertrudsdottir.
Prent 2: Silverknowes (Edinburgh). 1982. Foto © Gertrudsdottir.