Het gaat om de daad en om de manier waarop, niet om de redenen waarom.
– Susan Sontag

Susan Sontag, in mijn vroege notities eerbiedig ‘mej. Sontag’ genoemd, was een revelatie: ik verslond haar opstellen over fotografie, over literatuur, over de schone kunsten. Daar, schrijft ze, in de kunst, gaat het om de daad en om de manier waarop, niet om de redenen waarom. Redenen zijn er altijd, en het zijn altijd wassen neuzen.

Sontag verwerpt radicaal elk onderscheid tussen vorm en inhoud en vaart uit tegen critici die van ‘boodschap’ en ‘bedoeling’ gewagen. Met hun breinkrakende formuleringen en alles overhoop halende argumenten brachten haar essays me in elk geval zo in de war dat ik achteraf kan zeggen dat Sontag me een oncomfortabele reuzenzet heeft gegeven in de richting van een vrijere opvatting omtrent kunst en kunstenaarschap. En hoewel ik haar argumenten ook nu nog niet altijd volledig begrijp, helpen ze me de dingen te zien zoals ze zijn, zonder me te laten leiden door wat ze al dan niet zouden ‘vertegenwoordigen’.

Het dagboek is de plaats waar een schrijver ten aanschouwe van zichzelf de held uithangt: hij bestaat er uitsluitend als een dingen waarnemend, lijdend en worstelend wezen.

Een half mensenleven later keerde Sontag terug op mijn leestafel toen ik de Nederlandse vertaling van haar dagboeken redigeerde. Op veel, heel veel van die (postuum bijeengebrachte) privébladzijden staat ook zijzelf te kijk als ze ‘de held uithangt’, nu dus niet slechts ‘ten aanschouwe van zichzelf’ maar ook van de lezer.

Op mijn bladertocht door haar perverse gepieker besprong mij geregeld de gedachte dat Sontags tekstbezorger, de historicus David Rieff (haar zoon) er beter aan had gedaan de dagboeken stilletjes te laten verdwijnen. Hij schrijft dat hij dat inderdaad heeft overwogen. Maar in plaats daarvan trad hij er plichtsgetrouw mee naar buiten en zadelde de wereld op met de gekuiste, geanonimiseerde muizenissen van een superieure geest, die ze opschreef in de veronderstelling dat ze alleen voor haar eigen ogen waren bestemd.

◊◊◊

Citaten uit Susan Sontag, Tegen interpretatie. Vert. Pé Hawinkels. 1969. Oorspronkelijke uitgave Against Interpretation and Other Essays. 1966.
Sontags dagboeken zijn gebundeld in twee delen:
Reborn: Journals and Notebooks 1947-1963. 2008.
As Consciousness is Harnessed to Flesh: Journals and Notebooks 1964-1980. 2012.
Beide vertaald door Joris Vermeulen en resp. uitgegeven als Herboren en Zoals de geest gebonden is aan het vlees.

Prenten: Londen (Replay). 1982. Foto’s © Gertrudsdottir.