Words sometimes hung in his head for days as he worried them into meanings he could understand.
– Patrick Lane

Woorden, zo schrijft Patrick Lane in zijn eerste en tot op heden enige roman, bleven soms dagen in zijn hoofd hangen terwijl hij ze tot betekenissen kneedde die hij kon begrijpen.

Lane’s vertaler overkwam hetzelfde, en dat begon al bij de titel: Red Dog Red Dog. Nee, met de ziekte (rodehond) heeft het niets te maken, en ja, er komen diverse honden voor in het verhaal. Jachthonden. Spaniels. Hier noemen we ze Ierse setter, of gewoon setter, maar in het Gaelic heten ze modder rhu, rode hond.

Probleem opgelost? Nou, nee. Want waarom die verdubbeling, ‘rode hond rode hond’?

Spaniels worden vooral in de vogeljacht gebruikt. Het zijn levendige, speelse dieren die zelfs op hoge leeftijd nog puppy-gedrag vertonen. Zoals wel meer honden richten ze zich helemaal op hun baas en hebben alles voor hem over. Maar waakhonden zijn het niet; ze zijn veel te vriendelijk om wat of wie dan ook te beschermen.

Voor de jonge Tom Stark, sleutelfiguur in Lane’s roman, is de hond Docker zijn vaste metgezel op de momenten dat hij de narigheid thuis ontvlucht of het huis niet in durft en de bergen van de Okanagan in trekt.

Tom is van jongs af aan geboeid door taal, woorden, betekenis. Hij is dan ook de ‘he’ in het citaat hierboven. Als zijn moeder de kleine Tom en zijn twee jaar oudere broertje Eddy voorleest uit de Bijbel, ziet hij de letters op de bladzijde krioelen als mieren. Veel dingen die hij volwassenen hoort zeggen, blijken iets anders te betekenen dan hij denkt. Hij kan niets anders concluderen dan dat de taal die hem zo fascineert, net zo onbetrouwbaar is als de mensen om hem heen. Dat brengt hem helemaal van zijn stuk.

Later, Tom is adolescent, dringt tot hem door dat vrouwen die willen troosten alles twee keer zeggen. Als hij die ontdekking hardop uitspreekt, neemt niemand in zijn omgeving er notie van, in tegenstelling tot de vertaler. Die zag ineens een verband met de herhaling in de boektitel.

En dan kwamen de tranen. Tom stond erop te wachten, het gejammer, de klaagzang en dan het gesnotter over haar trieste leven. Sally-Ann haalde haar armen uit het afwaswater en sloeg ze nat en wel om moeder heen. … Stil maar, stil maar, moeder Stark, zei ze. Al goed, al goed. Niet huilen alsjeblieft. Alsjeblieft. Tom vroeg waarom vrouwen altijd alles twee keer zeggen als ze troosten en maar één keer als ze kwaad zijn, maar niemand besteedde er aandacht aan.

De keren dat Tom er met Docker opuit trekt, de natuur in, zijn de mooiste momenten van zijn jeugd. De hond kan hem niet beschermen tegen zijn gewelddadige ouders of tegen de onverschillige buitenwereld, maar de onvoorwaardelijke loyaliteit van het beest aan zijn baas biedt troost.

Welbeschouwd heeft Tom een soortgelijke rol, en ook dat is een verdubbeling. Misschien is Tom – barmhartige Tom, meelevende Tom, tegen beter weten in loyale Tom – de tweede rode hond uit de titel. Voor zijn broer Eddy, die zich steeds dieper in de nesten werkt, is hij een soort duvelstoejager. Wat Eddy ook uitspookt, het is en blijft zijn broer – maar uiteindelijk kan Toms loyaliteit Eddy niet beschermen.

 

Nog even over dat citaat.

Woorden bleven soms dagen in zijn hoofd hangen terwijl hij ze tot betekenissen kneedde die hij kon begrijpen.

Dat ‘kneedde’ is geen vertaling van worried, het is een benadering – waar ik niet tevreden mee was. In de eindversie van het originele manuscript (het boek verscheen in Canada kort voordat ik mijn vertaling had voltooid) loste mijn onvrede op in het niets op toen bleek dat worried was geschrapt. Iemand (de auteur, een redacteur) had er tried to shape van gemaakt: probeerde te vormen, te modelleren – kneden, dus. Nu mocht ik tevreden zijn, maar toch vond ik het jammer. Met deze aanpassing ging een gelaagd beeld verloren dat ik mooi en passend vond – vandaar dat ik me het hoofd had gebroken over hoe ik het adequaat kon vertalen. Een van de betekenissen van to worry ís natuurlijk piekeren, zich ergens het hoofd over breken – maar het Engelse woord benoemt ook het gesjor en getrek van een hond die een prooi te pakken heeft. Dat vond ik er zo passend aan: met worried verbond Lane in één woord de twee werelden van Tom: die van de jacht, het domein van de rode hond, en die van zijn obsessie met taal, het domein van de dichter.

◊◊◊

Patrick Lane, Red Dog Red Dog, 2008. Roman. In het Nederlands verschenen als Rode hond rode hond. Vert. L. van Campenhout. 2009.

Prent: Cairngorm, 2007. Foto © Gertrudsdottir.