De kunstenaar doet er niet meer toe.
– Guido van der Werve

Op een kunsttentoonstelling waar behalve statisch werk ook lange videofilms te zien zijn sla ik de films meestal over. Er is op zo’n tentoonstelling vaak toch al (te) veel te zien, je komt meestal midden in de film terecht en die slokt onevenredig veel tijd op. Ik heb dan niet de rust om er goed naar te kijken.

De curatoren van Melancholia: A Sebald Variation, een kleine expositie die ik in Londen zag, hadden één film opgenomen in hun programma: Nummer veertien – home, die in 54 minuten toont hoe de maker, Guido van der Werve, de 1600 km aflegt die het hart van Frédéric Chopin, bijgezet in een kerk in Warschau, scheiden van diens lichaam, begraven op Père Lachaise in Parijs.

De rode draad van deze vaak van veraf en smaakvol gefilmde reuzentriathlon (een eenzame figuur die panoramisch gefilmde landschappen in Polen, Duitsland en Frankrijk doorkruist, eerst zwemmend, dan op de fiets en tot slot te voet), wordt steeds onderbroken door ondertitelde, documentaire beelden van plekken waar Alexander de Grote in de 4^e eeuw v.C. is geweest. De connectie van Alexander met Chopin? Beiden, de veldheer uit de Oudheid en de Romantische componist, zijn (jeugd)helden van de kunstenaar, en beiden stierven jong en ver van huis.

Het zijn beelden die ook weer onderbroken worden door opnamen van een Nederlandse woonwijk: een groenstrook met waterpartij, de speelplaats van een basisschool, een straat met rijtjeshuizen, en in een van die huizen de slaapkamers. Op deze locaties zijn koor en orkest te zien: zij zetten het door Van der Werve gecomponeerde Requiem voort waarmee de film begon, in de Heilig Hartkerk in Warschau, waar het hart van Chopin is bijgezet.

Deze ogenschijnlijk vredige, misschien zelfs saaie plekken zijn ook performancelocaties – de statische scènes waarin we koor en orkest in de Papendrechte woonwijk zien musiceren worden (letterlijk!) tot ontploffing gebracht door Van der Werve, die daarmee het woordeloze, geabstraheerde verhaal van zijn jeugd opblaast. Er is geen ontkomen aan: nooit kan de volwassene nog terug naar het huis van zijn jeugd. Koor en orkest blijven tijdens het ‘vuurwerk’ van deze performances onbewogen musicerend in beeld, de stemming van de toeschouwer begeleidend en beïnvloedend.

Over de persoonlijke ingrediënten van zijn gefilmde performance zegt de maker:

Ik heb een paar belangrijke jeugdherinneringen geabstraheerd en in het script verwerkt. Abstrahering van mijn persoonlijke herinneringen en ervaringen is een proces dat ik in al mijn werk toepas. Ik probeer mijn werk er zo open mogelijk mee te maken; ik abstraheer de vertelling tot alleen de stemming overblijft. Stemming is een medium waar iedereen zich tot verhoudt, en belangrijker nog, iedereen verhoudt zich op zijn eigen manier tot de stemming. De kunstenaar doet er niet meer toe.

En dan bereikt de triatleet Parijs, zichtbaar aan het eind van zijn Latijn. Op het kerkhof van Père Lachaise zet hij de zilveren beker die hij bij het geboortehuis van Chopin in Polen met aarde had gevuld bij het graf van de componist en loopt het beeld uit.

De curatoren van Melancholia vertoonden de film op een groot scherm in een ruime zaal, waar je pas kwam als je bijna aan het eind van de looproute was. Terwijl je de eerdere zalen en zaaltjes doorliep was het requiem steeds duidelijker te horen.
Van het laatste zaaltje, na de film, herinner ik me niets meer.

◊◊◊

Guido van der Werve, Nummer veertien, home. Video, 54’09”. 2012.
Guido van der Werve, Home. A Requiem in Three Movements and Twelve Acts. Promenade Orkest en Kamerkoor Vocoza, dirigent M. Meijs.
Citaat: interview met Van der Werve in het Michigan Quarterly Review, ‘Endurance and the Art of Guido van der Werve’. 2015. Online beschikbaar (in het Engels). Nederlands van mij.

De tentoonstelling Melancholia: A Sebald Variation was eind 2017 te zien in de Inigo Rooms van het Londense King’s College. Werk van o.a. Albrecht Dürer, Tacita Dean, Anselm Kiefer en Guido van der Werve. Thema en inhoud van de tentoonstelling waren geïnspireerd op het werk van W.G. Sebald.

Prent 1: Vlissingen, 2018. Foto © Gertrudsdottir.
Prent 2: filmstill uit Nummer veertien, home van Guido van der Werve.