Mijn werk – ik redigeer vertaalde literatuur – brengt me van het ene boek naar het andere. De kopij waar ik me met mijn rode pen over buig is nog ‘in wording’, maar ook daar kunnen andere boeken in verstopt zitten. De auteur, zijn verteller of zijn personages citeren uit andere verhalen of gedichten. Als lezer hoef je die citaten niet per se als zodanig te herkennen, de vertaler moet er natuurlijk wel alert op zijn.

Voor mij, in mijn wat merkwaardige rol als ‘bemoeizuchtig eerste lezer’ van de vertaalde kopij, zijn die echo’s een extraatje dat ik met plezier napluis. Ik verbaas me ook wel over de mate waarin Engelse (Jeanette Winterson in Frankissstein), Schotse (Ali Smith in Autumn) en Amerikaanse (Ben Lerner in The Topeka School) auteurs hun eigen tekst stofferen met de gevleugelde woorden van anderen. Dat ze die zomaar paraat hebben!

Dat napluizen neemt soms onevenredig veel tijd in beslag – en om mijn werk goed te doen, is het eigenlijk niet nodig om er zo diep in te duiken. Maar als ik in de vertaalde kopij van Lerners Topeka School, een eigentijdse Amerikaanse bildungsroman waar gaandeweg steeds meer psychotherapie aan te pas komt, ineens tegen een stukje Dante aan loop, is het wel leuk om De goddelijke komedie uit mijn boekenkast te halen en de passage rondom de geciteerde regel weer eens te lezen.

En in ongeveer evenveel tijd als een pijl nodig heeft om zich los te maken van de boog, door de lucht te vliegen en zijn doel te bereiken…

Dit komt uit Canto II van ‘Het Paradijs’, waarin Dante en Beatrice zijn opgestegen naar de eerste hemelsfeer, die van de maan. En dit doet Lerner ermee (cursief van mij):

… de lichten gaan uit, rookwolken zweven monden in, de muziek speelt achterstevoren terwijl de kleine maan door het firmament van de kelder draait, en wel zo snel als zich een pijl kan strekken/ en wegvliegt en de pees ontvlucht...

Niet iedereen zal zien dat de verteller een stukje Dante in zijn verhaal heeft gestopt, al staat die Duitse komma (/) er natuurlijk niet voor niets. Maar ik merkte het wel, en wat ik vervolgens graag wilde weten was: wie schudt (in Lerners verhaal) zomaar een paar regels Dante uit zijn mouw?

Toch Adam, vermoed ik, die in zijn middelbareschooljaren alle debatprijzen won die er te winnen waren en een literaire carrière ambieerde – eigenlijk is de hele roman een soort blauwdruk voor het boek dat hij over zijn jeugd in Topeka wil schrijven, of eigenlijk al geschreven heeft (aangezien ik het zit te lezen).

Chapeau voor Adam dat hij zo’n regeltje kennelijk paraat heeft – en chapeau voor Lerner dat hij zijn Dante kent en dat ook zijn personage gunt. Ik wil maar zeggen, ik heb mijn Dante ook gelezen, vol bewondering, maar ik zou er geen regel uit kunnen citeren.

Daarvoor moet je misschien toch een echte schrijver zijn.

◊◊◊

Ben Lerner, The Topeka School. 2019. Nederlandse titel: Leerjaren in Topeka. Vert. A. Wevers.

Dante Alighieri, De goddelijke komedie. 1987. Vert. F. van Dooren. Dante schreef La divina commedia aan het begin van de veertiende eeuw.

De genoemde boeken van Smith en Winterson heten in het Nederlands resp. Herfst en Frankusstein. In tegenstelling tot Lerner, die niet alleen Dante citeert maar ook veel werk maakt van een verhaal van Hermann Hesse, halen Smith en Winterson hun echo’s vooral bij Engelse literaire groten. En ook bij Lerner ontbreekt natuurlijk Shakespeare niet – daar kan nu eenmaal geen enkele schrijver uit het Engelse taalgebied omheen.

Prent: Varen, 2014 . Foto © Gertrudsdottir.