Prospect of dream, mirror of water
sheltered in rock, thin shadows
dropped into sleep to hold the fragments
I remember.
– Patrick Lane

In A Sketch of the Past vraagt Virginia Woolf zich af hoe je gebeurtenissen uit het verleden kunt doorgronden, en stelt dan vast dat ‘het verleden in hoge mate wordt beïnvloed door het huidige ogenblik’. Over vroeger vertellen maakt van de gebeurtenissen geschiedenis, wat ze de vorm en samenhang geeft die het heden ontbeert. En dat heden kan wel een steuntje in de rug gebruiken, want ‘het heden dat door het verleden wordt geschraagd’ is vele malen dieper ‘dan het heden dat zich zo opdringt dat je niets anders meer voelt’. De cirkel is rond als Woolf constateert dat het heden, met al zijn heftige opdringerigheid, alleen te begrijpen is door de terugblik op gebeurtenissen die al hebben plaatsgevonden, via het ‘vervormde’ verhaal van de geschiedenis, van wat niet meer is.

In zulke momenten vind ik iets wat mij het allermeest bevredigt, niet door aan het verleden te denken, maar doordat ik dan het meest compleet in het heden leef. Want het heden dat door het verleden wordt geschraagd is vele malen dieper dan het heden dat zich zo opdringt dat je niets anders kunt voelen.

Woolf wil haar gevoel voor het heden heroveren door het verleden ‘zijn schaduw over dit geschonden oppervlak te laten werpen. Laat me daarom,’ zo schrijft ze, ‘als een kind dat blootvoets een koude rivier in waadt, weer afdalen in die stroom.’

◊◊◊

Patrick Lane, ‘Fragments’. Uit de bundel Syllable of Stone. 2006.

Virginia Woolf, A Sketch of the Past. 1939. Opgenomen in Moments of Being, 1976. In het Nederlands: Wezenlijke momenten,  vert. L. Broeder, 1983. Het Nederlands in deze post is van mij.

Woolfs ideeën over het verleden worden niet slechts genoemd maar ook ten uitvoer gebracht in het boek To the river (2011), waarin journalist en schrijfster Olivia Laing inderdaad afdaalt in de stroom van het verleden, en meer in het bijzonder in de stroom van de Sussex Ouse (de rivier waarin Woolf afdaalde, en zo haar leven beëindigde), en over het heden vertelt in het licht van kleine en grote historische gebeurtenissen. In het Nederlands vertaald in The Translator’s Den en verschenen als Naar de rivier.

Prent: Whiteadder stone, 2014. Foto © Gertrudsdottir.