Even lezen, nog wel in een boek dat boeit: John Gray, Zeven vormen van atheïsme, door de Nederlandse uitgever voorzien van de enigszins naar zelfhulp riekende ondertitel ‘Een zoektocht om het mens-zijn te begrijpen’. In het boek trekt een lange rij -ismen langs – denk bolsjewisme, deïsme, fideïsme, gnosticisme, millenarisme, theïsme, transhumanisme – waar Gray zich al vertellend kritisch over uitlaat. Uiteraard komt in die rij ook het humanisme aan bod; het is me uit het hart gegrepen als Gray betoogt dat dit moderne, bij het weldenkende deel der westerse mensheid zo geliefde -isme gewoon de christelijke grondvesten hanteert die zij zegt af te wijzen, en in feite zelf ook een religie is.

Ook worden er behartenswaardige dingen gezegd over het hier besproken Homo Deus. Gray, die het vergeleken met de ambitieuze Harari lekker beknopt houdt, weet trouwens bij elke figuur die hij bespreekt, of dat nu Schopenhauer of Santayana of Spinoza is, wel iets op te merken wat voor mij nieuw is. Dat zegt vermoedelijk meer over mij dan over Gray, maar feit blijft dat hij het op zo’n manier opschrijft dat het mij nieuwsgierig maakt naar meer.

Het ligt in mijn bedoeling om nog eens een inhoudelijke post aan Gray te wijden, maar dat kan ik pas doen als de verschillende beschouwingen die hij in dit boek ontvouwt een beetje zijn ingeklonken. Wat ik hier al wel kan doen is mij hardop afvragen waarom er in een livre de chevet als dit een namenregister ontbreekt. De manier waarop Gray over al die andere denkers en knappe koppen vertelt nodigt uit tot telkens passages herlezen, en een register is daarbij onontbeerlijk.

Irritanter dan een afwezig register zijn de redactiefouten die ik geregeld aantref. Twee voorbeelden om je een idee te geven: ‘omhangen met een met blauw-wit-rode sjerp’ (112) en ‘omdat hij in de kerk van Rome het sterkte bastion zag tegen de moderne wereld’ (121). Eigenlijk valt dit soort fouten onder ‘ruis’, gemakkelijk te vermijden redactionele slordigheden die een inhoudelijk goede vertaling ontsieren.

Zeven vormen van atheïsme is zeker niet het enige boek dat met ruis en al aan de Nederlandstalige boekenberg wordt toegevoegd. En misschien is mijn rode pen wel de enige die gaat jeuken door de fouten die ik al lezend zie (en ongemoeid laat, want ik lees boeken uit de bibliotheek). Maar jammer blijft het.

Je kunt je afvragen of het wel bestaat, een boek zonder fouten. Mits mijn erratalijstjes niet te lang worden (wat op serieus geklungel bij de redactie wijst), bewijzen ze in elk geval dat de zetduivel die in vervlogen tijden de loodzetter plaagde, in ons geavanceerde tijdsgewricht nog springlevend is.

Al moet me wel van het hart dat ik de ruis die destijds door het duiveltje de kopij in werd gesmokkeld charmanter vind.

◊◊◊

John Gray, Seven Types of Atheism. 2018. Nederlandse uitgave: Zeven vormen van atheïsme. 2018¹. Vert. F. Reurs voor Spectrum.

Prent 1: Gezien in Borgerhout (Antwerpen), 2017. Beeld Google Maps.
Prent 2: Op regel 4 een ‘schattig’ zetduiveltje in Gerard Kornelis van het Reve, De taal der liefde. En hardnekkig, want dit is de twaalfde druk (1972, p. 70).