Te zien dat iemand iets niet ziet is de beste manier om wat hij niet ziet intens te zien.
– Roland Barthes

De filosoof Barthes (die ook linguïst was, en criticus, en nog veel meer) kijkt met een jaloers makende röntgenblik naar de wereld. Dankzij die blik dringt hij dwars door dikke lagen aangekoekte menselijke sturing door tot de kern van de zaak. In de essays gebundeld in Mythologies (1957) laat die meedogenloze blik van hem geen spaander heel van allerlei heilige huisjes. Dat maakt lezen ontluisterend.

Door de berg schilderachtig te noemen wordt het ding, dat strikt genomen een geografisch fenomeen is, omgetoverd tot een morele waarde, een uit de 19^e eeuw stammende mythe die natuurverheerlijking en puriteinse ideeën over inspanning en bedevaart dooreen klutst, met als eindproduct een ‘moreel orgasme’ op de eenzame bergtop.

Zulke Barthesiaanse inkijkjes in onze cultuur zijn leerrijk, niet per se omdat ik het met hem eens ben, maar omdat ze me aansporen om met een andere blik naar de dingen te kijken. Een röntgenblik. De relatie tussen het ding en wat ik zie als ik naar dat ding kijk is verre van eenduidig. En ook de rol die taal daarbij speelt is minder onschuldig dan gedacht. Als taal mijn gereedschap is, is het zaak daar met zo min mogelijk aannames mee om te gaan – of althans te weten dat mijn aannames aannames zijn.

B. moet zich een roepende in de woestijn hebben gevoeld – ook als je het roerend met de man eens bent, bij de dagelijkse arbeid kom je met zijn röntgenaanpak niet ver, en de deadlines drukken. Maar zijn demythologisering heeft mijn kijk op de dingen diepgaand beïnvloed. Iets vastleggen wat een ander niet zal zien: dat kan niet anders dan een aanname zijn. Voor de fotograaf is het ook een uitnodiging om te experimenteren.

◊◊◊

Roland Barthes, Mythologies. 1957. Mythologieën, vert. K. Jongenburger. 1975 en 2002. De citaten staan in het essay ‘De mythe vandaag’, Nederlands van mij.

Prent 1: Dorset. 1983.
Prent 2: Valchiusella. 2010.
Beide foto’s © Gertrudsdottir.